Sừng sững với thời gian và không gian Bagan, tuy
chưa được hoàn thành nhưng đền Dhammayangyi chứa đựng rất nhiều bí ẩn và những
tiếng thì thầm hối lỗi, chính những điều bí ẩn đó đã thu hút đông đảo du khách
đến du lịch Myanmar.
Hiện nay, các nhà khảo cổ học Myanmar đã thống kê được
hơn 2000 phế tích đền tháp nằm trong diện bảo tồn. Đây không chỉ là công trình
quý giá giành cho du khách quốc tế đến du lịch Myanmar mà còn là nơi để nghiên
cứu về lịch sử phát triển của nền văn hóa, chính trị, xã hội có liên quan đến
Phật giáo một đạo quốc của đất nước Myanmar. Một trong những số đó là ngôi đền
lớn nhất ở Bangan, mặc dù công trình này đã bị bở dở sau 3 năm thực hiện đó
chính là đền Dhammayangyi.
Người Myanmar thường ví von rằng khi du lịch Bagan
nếu bạn muốn thấy sự cao cả thì đền đền Thatbyinniu, muốn thấy sự duyên dáng hãy
đến đền Ananda còn muốn thấy sự hoành tráng thì hãy ghé đến đền Dhammayangyi.
Ngôi đền được xây dựng bằng gạch nung giữa quần thể
Bangan cổ nổi tiếng với hình dáng là một chiếc kim tự tháp lớn, đồ sộ và lấn át
mọi công trình khác. Mô hình kim tự tháp này có hình dáng hoàn toàn khác so với
những ngôi đền tháp truyền thống khác của Phật giáo ở Myanmar. Cho đến ngày
nay, người dân Myanmar vẫn chưa có lời giải thích vì sao mà vua Narathu lại chọn
kiểu kiến trúc này.
Được khởi công xây dựng năm 1170, ngôi đền
Dhammayangyi có dáng kim tự tháp sáu tầng bậc thang. Nhưng đền vẫn có lối kiến
trúc tứ diện phổ biến ở các đền chùa Myanmar với bốn cửa quay về bốn hướng. Đền
có hệ thống hành lang kép chạy song song trụ đền thở ở trung tâm. Nhiều hệ thống
cửa sổ nhỏ bằng gạch đón ánh sáng trời từ bốn phương rọi vào hành lang bao
quanh đền.
Đền rộng 78m trong khi độ rộng của lõi trung tâm đền
lên đến 25m được nối iền nhau bằng hệ thống hành lang rộng với những mái vòm và
hệ thống cửa. Việc xếp gạch tạo nên hệ thống mái vòm phía trên hành lang quanh
đền chứng minh trình độ của người xưa rất là cao. Mỗi cửa chính ngôi đền là những
pho tượng Phật với những kiểu dáng khác nhau và được dát vàng. Trên bờ tường của
các hành lang thì đều có nhiều hốc, bệ được đặt các pho tượng Phật nhỏ hơn.
Có lẽ là vua Narathu không thể ngờ rằng công trình
vĩ đại hứa hẹn nhiều bát ngờ này lại không bao giờ được hoàn tất. Sau khi lên
ngôi được ba năm thì ông bị sát hại. Sau khi ông bị sát hại thì công trình cũng
bị ngừng thi công từ đó. Tuy vậy ngôi đền vẫn là một đại diện độc đáo trong quần
thể Bangan cổ cũng như lịch sử phát triển
hệ thống đền tháp tại khu vực này.
Theo huyền thoại Myanmar thì vua Narathu đã giết cha
mình cùng với anh trai để cướp ngôi. Sau khi lên ngôi nhưng có lẽ vì đã tạo
nghiệp xấu nên ông đã cho xây dựng đền cúng cho Phật. Trong đó, một cửa đền có
2 bức tượng Phật được ông thực hiện, được tái tạo như hiện thân của cha và anh
trai. Người dân Myanmar vẫn tương truyền rằng vua Narathu rất hà khắc, ông sẵn sang chặt tay bất cứ
công nhân nào nếu làm việc không hoàn hảo, các viên gạch phải được đặt sát vào
nhau đến mức một cây ghim không thể xiên qua.
Trong thời gian khai quật ngôi đền ,các nhà khảo cổ
sã phát hiện gạch đất bị chất đầy hành lang cũng đồng nhất với gạch đất dùng để
xây dựng đền. Chính vì vậy mà càng làm cho người ta tin rằng đây chính là đất
mà các công nhân đã ném gạch vữa vào trong đền vì quá căm phẫn luật lệ hà khắc
của nhà vua.
Nếu một lần du
lịch Myanmar đặt chân lên hành lang mát lạnh, lặng
im đi xung quanh đền bạn sẽ hiểu tại sao sự vĩ đại và huyền bí của đền
Dhammayangyi hàng trăm năm qua vẫn thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế dù nó là một cồn trình còn
dang dở.